Controlebevoegdheden 

De Voorzitter van het Europees Parlement heeft het recht bij het begin van elke Europese Raad het woord te nemen en het standpunt van het Parlement uiteen te zetten over de onderwerpen die de staatshoofden en regeringsleiders zullen behandelen.

Na afloop van elke top brengt de voorzitter van de Europese Raad aan het Parlement verslag uit over de resultaten ervan.

Rol
De Europese Raad bestaat uit de EU-staatshoofden en -regeringsleiders, zijn voorzitter - die voor een eenmaal verlengbare termijn van tweeënhalf jaar wordt verkozen - en de voorzitter van de Europese Commissie en bepaalt de algemene politieke koers en prioriteiten van de Unie.

Bij het begin en het einde van elk halfjaarlijks voorzitterschap bespreekt de voorzitter van de Raad van de Europese Unie het programma met de leden van het Europees Parlement in plenaire vergadering.

De Raad Buitenlandse Zaken wordt permanent voorgezeten door de hoge vertegenwoordiger voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid. Hij, zij, of een vertegenwoordiger woont alle plenaire debatten bij in verband met buitenlands, veiligheids- of defensiebeleid. Tweemaal per jaar brengt de hoge vertegenwoordiger aan het Parlement verslag uit over die beleidsdomeinen en de financiële gevolgen ervan.

De leden van het Europees Parlement kunnen de Raad ook schriftelijke en mondelinge vragen stellen en hem verzoeken om de aanzet te geven tot nieuw beleid.

Rol
De Raad van de Europese Unie is het andere wetgevende orgaan van de Unie. Hij bestaat uit ministers van de lidstaten.

Het Europees Parlement heeft het recht om de Europese Commissie goed of af te keuren. Sinds 1994 moeten kandidaat-commissarissen voor een hoorzitting in het Europees Parlement verschijnen. Volgens het Verdrag van Lissabon moeten de lidstaten, bij het kiezen van de Commissievoorzitter, rekening houden met de uitslag van de Europese verkiezingen. De kandidaat wordt verkozen door het Europees Parlement.

Het Europees Parlement kan een motie van wantrouwen jegens de Commissie aannemen en haar uiteindelijk tot aftreden dwingen. Van de acht moties van wantrouwen die het Parlement tot dusver voorgelegd kreeg, werd er geen enkele aangenomen. In 1999 trad de Commissie-Santer af voordat het Parlement haar tot aftreden dwong.

Het Europees Parlement oefent democratische controle uit op de Commissie, die aan het Parlement regelmatig verslag uitbrengt, onder meer via een jaarverslag over de activiteiten van de EU en over de uitvoering van de begroting. Eenmaal per jaar houdt de voorzitter van de Commissie een "Staat van de Unie"-toespraak tot de plenaire vergadering. Het Parlement verzoekt de Commissie regelmatig de aanzet te geven tot nieuwe beleidsmaatregelen en de Commissie dient te antwoorden op mondelinge en schriftelijke vragen van EP-leden.

Rol
De Europese Commissie is de hoedster van de Verdragen en het uitvoerend orgaan van de EU.

Het Parlement kan het Hof verzoeken op te treden tegen de Commissie of de Raad als zij in strijd met de geest van de EU-wetgeving gehandeld hebben.

Samen met de Raad kan het Parlement aan het Hof van Justitie vragen om gespecialiseerde rechtbanken op te zetten. Zo werd in 2005 het Gerecht voor ambtenarenzaken van de Europese Unie opgericht om geschillen tussen de EU en haar ambtenarenapparaat te beslechten.

Rol
Het Hof van Justitie is het hoogste rechtscollege als het gaat om EU-wetgeving. Het interpreteert de EU-wetgeving en garandeert dat die in alle lidstaten gelijk wordt toegepast.

De instemming van het Parlement is vereist voordat de president, de vicepresident en de directieleden van de ECB door de Europese Raad worden benoemd.

De president licht het jaarverslag van de ECB toe in de plenaire vergadering en neemt deel aan een regelmatige monetaire dialoog met de Commissie economische zaken.

Rol
De ECB is belast met de monetaire beleidsvoering in de eurozone.

De Rekenkamer legt aan de Raad en het Europees Parlement een jaarverslag over het voorgaande begrotingsjaar voor, dat door het Parlement moet worden goedgekeurd. Het Parlement besluit op basis van het rapport of het de manier waarop de Commissie met het EU-budget omging goed zal keuren door het kwijting te verlenen.

De instemming van het Parlement is vereist voordat de leden van de Rekenkamer door de Raad worden benoemd.

Rol
De Rekenkamer controleert de rekeningen van de EU. Als externe controleur draagt zij bij aan de verbetering van het financieel beheer van de EU en fungeert zij als onafhankelijk hoedster van de financiële belangen van de burgers van de Unie.

Het Parlement kiest de Europese ombudsman, die klachten onderzoekt over wanbeheer in de instellingen en organen van de EU. De ombudsman kan op eigen initiatief onderzoeken instellen.

De ombudspersoon brengt verslag uit aan het Europees Parlement en legt de parlementsleden ook een jaarverslag voor. In uitzonderlijke omstandigheden kan de ombudsman op verzoek van het Parlement door het Hof van Justitie uit het ambt worden ontzet.

Bovendien kunnen alle burgers, inwoners, bedrijven of organisaties in de EU bij het Europees Parlement een verzoekschrift indienen in verband met EU-wetgeving. Het Parlement kan ook een enquêtecommissie instellen om schendingen van EU-wetgeving door lidstaten te onderzoeken.

Rol
De Europese ombudsman onderzoekt klachten over wanbeheer in de instellingen en organen van de EU.

Een EU-burger, -inwoner, -bedrijf of -organisatie kan een petitie indienen bij het Europees Parlement over EU-wetgeving.

Het Parlement kan een onderzoekscommissie benoemen om overtredingen op EU-wetgeving op te sporen.